Z sołtysem i wójtem przez wieki. Opowieść o dziejach urzędu sołtysa i wójta w Polsce.

Opis

Tarnów – Warszawa 2016, s. 674.

Nowe spojrzenie na ponadtysiącletnie dzieje wsi leżących w granicach obecnej Polski, niezależnie od zmiennej historycznie przynależności wielu wchodzących dzisiaj w jej skład dzielnic, prezentuje książka Jana Hebdy pt. „Z sołtysem i wójtem przez wieki. Opowieść o dziejach urzędu sołtysa i wójta w Polsce”.

Autor opracowania, adresując go nie tylko do świata sołecko-wójtowskiego, lecz także i ogółu zainteresowanych problemami wsi i chłopów, barwnie i w atrakcyjnej językowo formie, prezentuje frapujące niekiedy spojrzenie na dzieje wsi przez pryzmat sołtysów i wójtów. Książka obejmuje okres od powstania państwa polskiego do czasów najnowszych. W oryginalnej formie przywołuje przeszłość liderów wiejskich społeczności – sołtysów i wójtów. Osiem wieków temu pojawiła się instytucja sołtysa i od tego momentu urząd ten stał się jednym z najbardziej charakterystycznych składników zorganizowanego życia osiadłych społeczności wiejskich. W tym samym czasie na ziemiach dzielnicowej Polski pojawiła się również instytucja wójta, będąca jednak wówczas głównym elementem społeczno-ustrojowej struktury miasta. W ciągu XV w. urząd wójta zaczął przenikać na wieś, by w stuleciu następnym już tylko w tym środowisku się zadomowić. Sołtys od XIII w. i wójt od przełomu XV i XVI w. w powszechnej świadomości utrwalili się jako liderzy wiejskich społeczności.

Autor wykorzystał szeroko literaturę przedmiotu, wydawnictwa źródłowe, monografie i syntezy, artykuły, pamiętniki, prasę itp. Sięgnął również do spisanych przez siebie relacji, własnych wspomnień, a także do literatury pięknej. W kilku przypadkach wykorzystał dorobek filmowców i Archiwum Polskiego Radia. W licznych miejscach wzbogacił tekst ciekawostkami i anegdotkami.

Spis treści

Przedmowa

Wstęp

I. Zanim pojawił się sołtys

II. Sołtys wchodzi na arenę, złoty wiek sołtysa

1. Narodziny urzędu sołtysa i jego rola w życiu wsi

2. Organizacja i codzienne życie mieszkańców wsi sołeckiej

3. Skromne początki samorządu wiejskiego

III. I sołtysi, i wójtowie

1. Przemiany w życiu wsi: od czynszu do folwarku i pańszczyzny

2. Sołtysi i wójtowie we wsi folwarczno-pańszczyźnianej

3. Blaski i cienie samorządu wsi folwarczno-pańszczyźnianej

4. A tu i ówdzie inaczej

5. Bohaterowie i ofiary

6. Pierwsze próby reform, epizod kościuszkowski

IV. Od I rozbioru do kongresu wiedeńskiego

1. Austriackie porządki w Galicji

2. Sytuacja wsi polskiej w państwie pruskim

3. Czasy Księstwa Warszawskiego

V. Od kongresu wiedeńskiego do uwłaszczenia chłopów

1. Procesy regulacyjne na ziemiach polskich w granicach Prus

2. Regulacja w Rzeczypospolitej Krakowskiej

3. Rabacja, Jakub Szela, Wiosna Ludów i uwłaszczenie chłopów w Galicji

4. Królestwo Polskie, czyli ostatni uwłaszczony chłop w Europie

VI. Sołtysi i wójtowie autonomiczno-samorządowej wsi pod zaborami

1. Autonomiczno-samorządowa jednostkowa gmina galicyjska

2. Pruska samorządowa gmina jednostkowa

3. Samorządowa gmina zbiorowa w Królestwie Polskim

VII. Polityczne i społeczno-gospodarcze życie uwłaszczonej wsi polskiej pod zaborami (1848–1914)

1. Polityczna i społeczno-gospodarcza działalność chłopów polskich w Prusach i II Rzeszy

2. Chłopi i wieś w politycznym i społeczno-gospodarczym życiu autonomicznej Galicji oraz konstytucyjnych Austro-Węgier

3. Ruszyło się i Królestwo

VIII. W latach Wielkiej Wojny

IX. Czasy II Rzeczypospolitej

1. Spadek po zaborach i tymczasowe regulacje samorządowego życia wsi

2. Sołtysi i wójtowie w świetle ustawy o ustroju samorządu gminnego z 1933 r.

3. Formy i przejawy politycznej i społeczno-gospodarczej aktywności wsi w II RP

X. Lata wojny i okupacji

1. Ogólna charakterystyka życia wsi polskiej pod okupacją

2. Sołtysi i wójtowie na ziemiach polskich w granicach III Rzeszy

3. Sołtysi i wójtowie w Generalnej Guberni

XI. Od samorządu gminnego do jego stalinowskiej atrapy

1. Lata nadziei, lata rozczarowań

2. Bardzo smutne lata

XII. Chłopi i wieś w postalinowskiej PRL

1. Raz zielone, raz czerwone

2. Powoli w stronę samorządu

XIII. Wraca stare, rodzi i rozwija się nowe

Zakończenie

Wykaz skrótów

Wykaz źródeł i literatury

Indeks nazwisk

Skorowidz miejscowości i nazw etniczno-geograficzno-historycznych