Józef Fajkowski zmarł 21. grudnia 2023 r. w Warszawie.
dr Józef Fajkowski
Doktor nauk humanistycznych, ludowiec, wiciarz, działacz niepodległościowy państwowy i społeczny, pedagog, publicysta, muzealnik.
Ur. 4 lipca 1927 w Szczuczynie /woj. podlaskie/, zm. w Warszawie 21 grudnia 2023.
Pochodził z rodziny o głębokich tradycjach niepodległościowych i ludowych. Jego ojciec Władysław był działaczem społecznym. politycznym i samorządowym, członkiem Stronnictwa Ludowego w II RP i wspierał Polskie Stronnictw0 Ludowe Stanisława Mikołajczyka. W czasie wojny pracował w Powiatowej Delegaturze Rządu na Kraj.
Józef Fajkowski do 1948 roku pracował na gospodarstwie ojca. Włączył się w działalność niepodległościową. Od roku stycznia 1944 żołnierz Armii Krajowej, ps. „Krakus”, od końca 1944 do 1946 żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), a następnie Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). We wrześniu 1944 brał udział w walkach z Niemcami na Czerwonym Bagnie (Kapice, Kuligi, Przechody). Ujawnił się 21 kwietnia 1947 w Grajewie.
Major rezerwy Wojska Polskiego w rezerwie (mianowany przez ministra obrony narodowej w 2012), kombatant (tytuł nadany w 2004 przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych).
1947-1948 w ZMW RP „Wici”, 1948-1949 członek Stronnictwa Ludowego, później ZSL i PSL.
Absolwent historii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu /1952/ oraz historii i pedagogiki w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku /1963/. W 1968 uzyskał w Warszawie stopień doktora nauk humanistycznych w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR w Warszawie.
W latach 1952-1958 nauczyciel historii, języka angielskiego i łacińskiego w Liceum Ogólnokształcącym w Lęborku, potem pedagog w Liceum Pedagogicznym w Bartoszycach.
Współorganizował ZMW na Mazurach i Warmii. 1957-1962 członek Prezydium, następnie przewodniczący ZW ZMW w Olsztynie; 1960-1964 członek Prezydium Zarządu Głównego ZMW.
Był kierownikiem Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie /1962-1964/, dyrektorem Muzeum Okręgowego w Olsztynie /1964-1965/. Od 1965 w Warszawie – starszy redaktor Ludowej Spółdzielni Wydawniczej (1965-1967), członek kolegium i kierownik działu społeczno-politycznego miesięcznika „Wieś Współczesna” (1967-1969), dyrektor Centralnego Ośrodka Szkoleniowego ZSL /1968-1971/, wiceminister Kultury i Sztuki /1973-1982/, ambasador w Finlandii /1982-1983/, twórca i pierwszy dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego /1984-1989/, poseł na Sejm /1972-1976/, wiceprzewodniczący sejmowej Komisji Kultury i Sztuki. W 1982 wszedł w skład Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Wincentego Witosa w Warszawie. W 1984 wszedł w skład Komitetu Honorowego Budowy Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskiej w Michniowie.
Od 1991 na emeryturze, współpracował z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Instytutem Pamięci Narodowej, Muzeum Niepodległości, Wojska Polskiego i Literatury im. Adama Mickiewicza. Prowadził badania nad polską wsią i ruchami chłopskimi w państwach Unii Europejskiej.
Opublikował setki artykułów na tematy kultury, dziejów wsi i ruchu ludowego oraz martyrologii i walk wsi w latach okupacji niemieckiej na łamach Roczników Dziejów Ruchu Ludowego, Studiów i Materiałów PAN, Wsi Współczesnej, Tygodnika Kulturalnego, Pokoleń, Zeszytów Muzealnych.
Autor monografii i książek „Ruch ludowy na Mazurach i Warmii 1945-1949” /1966/, „Krótki zarys historii ruchu ludowego” /1969, 1970/, „Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej” /1972/, „Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945” /1981, współautor/, „Z dziejów konspiracyjnego harcerstwa polskiego 1944-1956. Nieznane karty” /1993, współautor/, „Zasoby kultury polskiej w świecie” /1999/, „Zapiski” /2007/.
W latach 1964-1983 systematycznie podlegał operacyjnej kontroli SB jako były żołnierz „nielegalnych organizacji” NSZ i NZW. Jego działalność w konspiracji niepodległościowej była wielokrotnie wykorzystywana przeciwko niemu przez politycznych adwersarzy i przeciwników.
Odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą OOP /2005/ , Krzyżem Armii Krajowej /1994/, Krzyżem Partyzanckim /1995/, medalami Komisji Edukacji Narodowej /1997/, Za zasługi dla ruchu ludowego im. Wincentego Witosa /2000/, Pro memoria /2005/, Krzyżem Zasługi dla ZHP, odznakami Zasłużony dla Warmii i Mazur, Zasłużony Działacz Kultury, Weterana walk o Niepodległość Polski oraz nagrodą publicystyczną im. Tomasza Nocznickiego.
