Sztandary

W zespole tym na szczególne wyróżnienie zasługuje kolekcja 198 sztandarów stronnictw chłopskich, organizacji młodzieżowych i społeczno-gospodarczych działających w środowisku wiejskim i utożsamiających się z ruchem ludowym. Zgromadzone sztandary pochodzą z całego kraju w obecnych granicach, jak również ziem wschodnich wchodzących w skład terytorium Polski przed 1939 r., oraz środowisk Polaków przebywających na emigracji. W zależności od organizacji, regionu, daty powstania, sztandary zawierały różne symbole graficzne i napisy. Najczęściej spotykanymi symbolami na sztandarach Stronnictwa Ludowego (z 1931 r.) były: zielona czterolistna koniczynka, wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej lub miejscowego patrona, orzeł najczęściej z koroną, którą często po II wojnie światowej usuwała „nadgorliwa” ręka. Wśród znaków pojawiały się również symbole związane z powstaniem kościuszkowskim (snop zboża z czapką krakuską i skrzyżowane kosy) oraz symbole pracy (pług, sierp, kosa). Na sztandarach Polskiego Stronnictwa Ludowego najczęściej natomiast znajdował się na jednej stronie orzeł bez korony oraz znaki symbolizujące rolnictwo (pług, kłosy zbóż), a na drugiej – wizerunek miejscowego patrona lub Matki Boskiej Częstochowskiej oraz napisy.

Na płatach umieszczano różne symbole graficzne i napisy: „W jedności i miłości do zwycięstwa” (sztandar Stronnictwa Ludowego w Jeziórku ); „Chłopi Żywią i Bronią” (sztandar Stronnictwa Ludowego wsi Ciachcina i Kuchary ); „W jedności siła” (sztandar Stronnictwa Ludowego w Kaliszu ); „W chłopskiej sile potęga Polski” (sztandar Zarządu Powiatowego Stronnictwa Ludowego w Mińsku Mazowieckim ; „Praca ludu dla dobra Polski” (sztandar Zarządu Powiatowego Polskiego Stronnictwa Ludowego w Węgrowie”); „Matko pobłogosław tym co krew przeleli” (sztandar Zarządu Gminnego Polskiego Stronnictwa Ludowego w Kołbieli ); „Bóg Honor Ojczyzna. Królowo Polski módl się za nami” (na sztandarach kół Polskiego Stronnictwa Ludowego we Francji, m.in. z Gautherets , Montceau-Les Mines,Tuluzy, Chatelinau. Hasła te symbolizowały idee, z którymi utożsamiali się ludowcy. Ich treści stawały się celem chłopskiej walki.

Sztandary były wyrazem jedności i siły ruchu ludowego. W okresie międzywojennym chłopi gromadzili się pod sztandarami podczas manifestacji, wieców politycznych i strajków. Z okresu okupacji Muzeum ma jeden sztandar drużyny Batalionów Chłopskich z Kołońca. W okresie powojennym, sztandary towarzyszyły uroczystym obchodom Święta Ludowego, dożynkom i innym ważnym wydarzeniom w życiu wsi i ruchu ludowego. Na sztandarach widniały hasła ideologiczne, mówiące o zaangażowaniu chłopów i ruchu ludowego. „Postęp, Dobrobyt, Wolność, Sprawiedliwość”, „Sojusz robotniczo-chłopski fundamentem władzy ludowej” – to najczęściej pojawiające się napisy na sztandarach Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.

Współczesne sztandary organizacji ludowych nawiązują do tradycji. Widnieją na nich te co dawniej symbole i hasła, akcentujące treści patriotyczne, religijne, ludowe. Wszystkie sztandary, niezależnie od organizacji z którą były związane, charakteryzuje bogata ornamentyka w postaci haftów, aplikacji i oleodruków.

Warto jeszcze w tym miejscu zwrócić uwagę na zwieńczenia drzewców od sztandarów. Najczęściej drzewce zakończone było głowicą wizerunkiem orła lub czterolistnej koniczynki. Również i te elementy ulegały przeróbką, o czym świadczą ślady po ściętej koronie z głowy orła.