Malarstwo
Malarstwo – jest kolekcją najbardziej rozbudowaną pod względem tematyki i techniki ( prace olejne, gwasze, akwarele i akryle). Kolekcja malarstwa profesjonalnego i nieprofesjonalnego obejmuje 734 pozycje inwentarzowe. Oprócz sztuki profesjonalnej gromadzimy także twórczość artystów ludowych. Prace żyjących współcześnie artystów samorodnych różnią się ujęciem tematu pod względem ekspresji i estetyki. Przyjęcie takiej zasady gromadzenia zbiorów malarstwa stwarza możliwość porównywania wizji wydarzeń historycznych i wartości wypracowanych w ruchu ludowym w ciągu 100 lat jego istnienia zarówno przez twórców sztuki profesjonalnej, jak i nieprofesjonalnej.
Zgromadzone zbiory malarstwa, biorąc za podstawę kryterium tematyczne, prezentują:
- tematykę patriotyczną (udział wsi w powstaniach narodowych) i społeczną (strajki rolne, emigracja zarobkowa). W zbiorach licznie reprezentowany jest motyw powstania kościuszkowskiego i wizerunek jego przywódcy. Jeden z przykładów to miniatura z XIX wieku namalowana na płytce kostnej Drugi – wizerunek, nieznanego autora, przedstawia postać Naczelnika w mundurze z orderami. Ponadto miedzioryt C. Josiego wg obrazu J. Grassiego przedstawiający Tadeusza Kościuszkę w 1794 r. . Wśród eksponatów poświęconych Insurekcji zwraca uwagę obraz Jana Styki (1858-1925) „Bitwa pod Racławicami” przedstawiający kosynierów nacierających na wojsko nieprzyjaciela i zdobywających rosyjską armatę (scena ta została później rozbudowana w „Panoramie Racławickiej” stanowiąc jej centralny fragment).
Na wyróżnienie zasługuje także obraz Włodzimierza Tetmajera (1865-1940) – „Procesja na placu boju” z 1916 r. Obraz przedstawia moment tuż przed wyjściem procesji Bożego Ciała z kościoła w podkrakowskiej wsi. Scenerią jest pole, po którym niedawno przeszła bitwa, zasypane okopy, na świeżych mogiłach widnieją wbite krzyże, na jednym z nich zatknięta pruska pikielhauba.
Zespół poświęcony tematyce kościuszkowskiej liczy 36 prac. Wątek społeczny reprezentowany jest głównie w pracach malarzy nieprofesjonalnych: Józefa Firmantego – „Bunty, pochody i krwawe wiece” ; Stanisława Nowaka – „Strajki chłopskie 1937 r.” ; Piotra Drobieckiego – „Pejzaż z pomnikiem walk chłopskich, 1937” i in. - malarstwo portretowe – obejmuje m.in. prace przedstawiające wybitnych działaczy ruchu ludowego. Na wyróżnienie zasługują prace takich twórców, jak:
– Stanisław Baj – „Wincenty Witos”, „Bolesław Wysłouch”, „Józef Niećko” „Stanisław Thugutt”, „Jakub Bojko”, „Jan Sapiński”, „Wiktor Kulerski” i in.;
– Jerzy Mech – „Maciej Rataj” , „Stanisław Mikołajczyk” i in.
Kolekcja malarstwa portretowego obejmuje 42 jednostki inwentarzowe. - malarstwo rodzajowe o tematyce chłopskiej, w którym obecna jest wieś w momentach radosnych i odświętnych. Fascynację tym tematem przenieśli na płótno i papier m. in. Teodor Axentowicz (1859-1938), Wincenty Wodzinowski (1864-1940), Henryk Uziembło (1879-1949), Antoni Piotrkowski (1853-1924) czy Włodzimierz Tetmajer, który znajomość wsi i realiów życia ludności wiejskiej osiągnął przez obserwację z codziennego życia wśród niej. Tetmajer w 1890 r. zawarł małżeństwo z córką gospodarza z Bronowic – Anną Mikołajczykówną i resztę życia spędził na wsi. Znał język, obyczaje i tradycje wiejskie. Wiedza ta pozwoliła mu zachować dużą wiarygodność w odtwarzanych scenach, tym bardziej że postacie chłopskie w jego obrazach, to ludzie mu bliscy z Bronowic. W „Procesji w Bronowicach” autor utrwalił całą swoją rodzinę: córki, m.in. najstarszą Isię, Jadwigę Rydlową oraz braci Jadwigi Mikołajczykowej: Błażeja, Macieja, Wojciecha i Piotra Czepców. Tetmajer wieś postrzegał w barwnych strojach, jako wieś pogodną, radosną , w promieniach słońca.
W zbiorze tym na wyróżnienie zasługują również prace : Teodora Axentowicza – „Na gromniczną” ; „Portret dziewczyny wiejskiej” ; „Hucułka” oraz Wincentego Wodzinowskiego – „Swaty” , „Młodzieniec z dziewczyną”, „Portret góralki” - malarstwo pejzażowe – ciekawie prezentują się zwłaszcza prace przedstawiające wtopione w pejzaż chaty, zagrody, sady, pola, zazwyczaj w pełni lata, w słońcu, także zwierzęta gospodarskie i sceny pasterskie. Są to powtarzające się tematy w pracach : Teodora Ziomka (1874-1937) – „Łąka” ; Karola Biske (1863-1928) – „Powrót z pastwiska”; Stanisława Czajkowskiego (1878-1954) – „Pejzaż z zagrodą”; Henryka Szczyglińskiego (1887-1944) – „Pejzaż”; Iwana Trusza (1869-1940) – „Pejzaż z owcami” ; Fryderyka Pautscha (1887-1950) – „Chałupa”; Józefa Rapackiego (1871-1929) – „Łąki” i innych artystów.
Na uwagę zasługują pejzaże z motywem żniwnym (stogi, snopy) lub przedstawiające pracę podczas żniw: Stefana Filipkiewicza (1879-1944) -„W polu”, Abrahama Neumana (1873-1942) „Żniwiarze” oraz cykl prac Stanisława Praussa.
Równie ciekawe są prace artystów nieprofesjonalnych. Zespół ten liczy ok. 90 pozycji. Na wyróżnienie w nim zasługują współczesne prace Małgorzaty Sianoszek, która inspiracje do pracy twórczej czerpie z otaczającego ją świata przyrody oraz ustnych relacji o życiu mieszkańców dawnej wsi, jakiej już nie ma. Talent i wrażliwość autorki sprawiły, że przedstawione sceny w ciekawy sposób dokumentują:
- otaczającą rzeczywistość, życie wiejskie
- zajęcia w gospodarstwie i prace w polu
- zwyczaje i obrzędy
- portrety anonimowych mieszkańców wsi i osób z bliskiego otoczenia autorki.
Spośród zgromadzonych w Muzeum prac malarskich na szczególną uwagę zasługuje kolekcja ponad 200 prac Stanisława Praussa (1902-1967). Obrazy wykonane techniką olejną, akwarelą, ołówkiem i kredką dokumentują:
- życie codzienne wsi kieleckiej
- jej architekturę przełomu wieków
- zmienność krajobrazu
- wydarzenia z historii Polski, sceny batalistyczne
Malarstwo Stanisława Praussa pokazuje polską wieś inaczej niż jest ona ukazana w wyżej wymienionych pracach twórców współczesnych. Prauss nie idealizował obrazu wsi. Malował obrazy pełne prostoty i piękna.
